पुरवठ्याचा नियम व वक्र

 पुरवठ्याचा नियम व वक्र (Law of Supply and Supply Curve) 

🔹 प्रस्तावना

आधुनिक अर्थव्यवस्थेतील प्रत्येक बाजारात, पुरवठा (Supply) हा एक अत्यंत महत्त्वाचा घटक असतो. उत्पादन करणाऱ्या घटकांकडून विशिष्ट किमतीवर उपलब्ध करून दिला जाणारा वस्तूंचा किंवा सेवांचा प्रमाण म्हणजे पुरवठा. पुरवठ्याचा नियम (Law of Supply) आणि त्याचा ग्राफिकल रूप म्हणजे पुरवठा वक्र (Supply Curve) हे अर्थशास्त्रातील मूलभूत तत्त्व आहेत.

---

🔹 पुरवठ्याचा अर्थ (Meaning of Supply)

पुरवठा म्हणजे विशिष्ट कालावधीत, विशिष्ट किमतीवर एखादी वस्तू उत्पादक किंवा विक्रेता बाजारात विक्रीसाठी किती प्रमाणात उपलब्ध करून देतो, हे.

उदाहरणार्थ, जर एका उत्पादकाला ₹50 या किमतीवर 100 युनिटस पुरवायचे असतील, आणि ₹60 वर 150 युनिटस, तर किमतीबरोबर पुरवठा वाढतो हे लक्षात येते.

---

🔹 पुरवठ्याचा नियम (Law of Supply)

"इतर गोष्टी स्थिर असताना, जर एखाद्या वस्तूची किंमत वाढली तर त्या वस्तूचा पुरवठा वाढतो आणि किंमत कमी झाली तर पुरवठा कमी होतो."

हा नियम उलटा मागणीच्या नियमाचा आहे. पुरवठ्याचा नियम किमती आणि पुरवठा यांच्यात सकारात्मक संबंध (Positive Relationship) दर्शवतो.

🔸 उदाहरण:

₹50 → 100 युनिटस

₹60 → 150 युनिटस

₹70 → 200 युनिटस

किमती वाढत असताना उत्पादक अधिक प्रमाणात वस्तू पुरवतात कारण त्यांना नफा जास्त मिळतो.

---

🔹 पुरवठा वक्र (Supply Curve)

पुरवठा वक्र (Supply Curve)

प्रमाण (Quantity)

किंमत (Price)

व्याख्या: किमतीत वाढ झाल्यास पुरवठा वाढतो — यामुळे वक्र चढता दिसतो.
ही चढणारी रेषा पुरवठ्याचा नियम स्पष्ट करते.

पुरवठा वक्र हे एक ग्राफिक प्रतिनिधित्व आहे जे दर्शवते की वेगवेगळ्या किमतींवर उत्पादक किती वस्तूंचा पुरवठा करतात. हा वक्र चढत्या दिशेने (Upward Sloping) असतो.

📈 ग्राफवर:

X-अक्ष (Horizontal Axis): वस्तूंची प्रमाण (Quantity Supplied)

Y-अक्ष (Vertical Axis): किंमत (Price)

रेषा (Curve): चढती रेषा दर्शवते की जशी किंमत वाढते तसा पुरवठा वाढतो

---

🔹 पुरवठ्यावर परिणाम करणारे घटक (Determinants of Supply)

पुरवठ्याची मात्रा फक्त किंमतीवरच अवलंबून नसते. खालील घटक देखील महत्त्वाचे असतात:

1. उत्पादनाचा खर्च – खर्च वाढल्यास पुरवठा कमी होतो

2. तंत्रज्ञानाचा विकास – तंत्रज्ञान सुधारल्यास उत्पादन क्षमता वाढते

3. सरकारी धोरणे (Tax/Subsidy) – कर वाढले तर पुरवठा घटतो, अनुदान दिल्यास वाढतो

4. हवामान – शेती उत्पादने हवामानावर अवलंबून असतात

5. इतर वस्तूंच्या किंमती – पर्यायी वस्तू फायदेशीर असल्यास उत्पादक तिकडे वळतात

---

🔹 विस्तारित पुरवठा व संकुचित पुरवठा (Extension vs Contraction)

विस्तारित पुरवठा (Extension): किमतीत वाढ झाल्यास पुरवठा वाढतो

संकुचित पुरवठा (Contraction): किमतीत घट झाल्यास पुरवठा कमी होतो

दोन्ही घटनांमध्ये वक्र हलत नाही, फक्त वक्रावर हालचाल होते.

---

🔹 पुरवठा वक्राचे बदल (Shift in Supply Curve)

कधी कधी किंमतीत बदल न होता इतर घटकांमुळे पुरवठा बदलतो. यामुळे पुरवठा वक्र डावीकडे किंवा उजवीकडे सरकतो.

उजवीकडे सरकणे: पुरवठा वाढतो (Ex: तंत्रज्ञान सुधारणा)

डावीकडे सरकणे: पुरवठा कमी होतो (Ex: उत्पादन खर्च वाढ)

---

🔹 निष्कर्ष

पुरवठ्याचा नियम व वक्र हे उत्पादन आणि किमतीचे एक महत्त्वाचे गणित दर्शवतात. एखाद्या वस्तूची किंमत जितकी जास्त असेल, तितके उत्पादक त्या वस्तूचे उत्पादन व पुरवठा वाढवतात. अर्थव्यवस्थेतील संतुलन साधण्यासाठी मागणी व पुरवठा वक्रांचा अभ्यास करणे अत्यंत आवश्यक आहे.

---

. . .